A oto rzeczony zbiór zasad:
1. Wartości
-
Szanujemy tradycję, uznając że jest ona przekaźnikiem wartości, którym hołdowali nasi przodkowie.
-
Nie oznacza to bezkrytycznego akceptowania wszystkiego, co pochodzi z przeszłości. Chcemy oprzeć swe działania na wartościach najbardziej elementarnych, które konstytuują tożsamość narodową.
-
Doceniamy różnorodność, gdyż konfrontacja poglądów ułatwia dotarcie do ich źródeł, którymi są uznawane wartości. Tym samym łatwiej o demaskowanie złudnych mniemań, stereotypów i uprzedzeń.
-
Zadanie odkrywania porządku rzeczy (budowania systemu wartości) należy do całego społeczeństwa – a zwłaszcza elit intelektualnych. Władze nie powinny ingerować w ten proces, lecz szanować wyniki tych poszukiwań – które są sednem realizacji zasad demokracji.
-
Uznajemy, że unikanie wymuszania w odniesieniu do poglądów jest fundamentalną zasadą. Nie zawsze jest to możliwe – ale należy unikać wymuszenia gdy nie jest ono konieczne (co może się zdarzyć w naprawdę wyjątkowych okolicznościach).
-
To unikanie wymuszenia przejawia się w szczególności w poszanowaniu dla tradycji i zwyczajów. Próby ich odgórnej zmiany mogą bowiem dotknąć wiele osób.
-
Uznajemy rolę racjonalnej argumentacji, czyli takiej, która oparta jest na faktach i wnioskowaniach logicznych. Występuje tu jednak asymetria: władze powinny postępować racjonalnie i uzasadniać swe czyny. Obywatele nie mają takiego obowiązku i należy to uszanować.
-
Wobec braku możliwości porozumienia osób o różnych poglądach, należy do innych niż wyznawane idee podchodzić pragmatycznie, oceniając w duchu humanizmu konkretne rozwiązania i działania, a nie ich inspiracje. W szczególnych przypadkach – gdy działania te są anty-humanistyczne, propagowanie takich poglądów może być ograniczane. Póki przekonania nie mają wpływu na podejmowane działania – możemy nawiązywać do tradycji polskiej tolerancji („nie jestem królem waszych sumień”). Gdy jednak pojawia się zło – mamy prawo dociekać przyczyn i w skrajnych przypadkach nawet zakazać publicznego głoszenia określonych poglądów (np. faszyzm)
2. Sprawiedliwość
-
Podstawowa reguła określająca, co jest sprawiedliwe brzmi: każdy może uzyskać to, co jest mu należne na mocy umów, przyjętych zasad etc.
-
Powstające na tym tle konflikty powinny być rozwiązywane z uwzględnieniem uznawanej hierarchii wartości. Dla przykładu prawo własności może być naruszone z uwagi na zagrożenie życia, gdyż prawo do życia jest ważniejsze.
-
Uznajemy zasadę równej miary (Ajdukiewicz): jeśli komuś przyznajemy pewne uprawnienia, powinny być one na tej samej zasadzie przyznane wszystkim. Zgodnie z tą zasadą na przykład wyznawcy wszystkich religii powinni mieć analogiczne przywileje. Jest to postulat ze wszech miar słuszny, a największy problem z nim wydaje się wynikać stąd iż jest podnoszony przy okazji ataków na Kościół i religię. Gdyby ten postulat wyszedł ze środowisk konserwatywnych – nie byłoby zapewne problemów z jego realizacja (w konsekwencji Kościół mógłby otrzymywać wsparcie z podatków jedynie na zasadach analogicznych jak w Niemczech, chyba że dotyczyłoby to zadań realizowanych w imieniu państwa – jak prowadzenie szkół).
-
Dostrzegamy powszechność potrzeby życia we wspólnocie. Wspólnotami są: rodzina, naród i społeczeństwo. Sprawiedliwą jest taka organizacja wspólnoty, która stwarza możliwie równe warunki działania dla wszystkich. Wynika to wprost z zasady „równej miary”
-
Sprawiedliwość względem wspólnot (a pośrednio tworzących je osób) wymaga poszanowania zasad według których funkcjonują. Dlatego dla przykładu sprawy intymne nie powinny być przedmiotem działań podejmowanych w przestrzeni publicznej.
3. Odpowiedzialność
-
Uznajemy konieczność postępowania w duchu odpowiedzialności, z poszanowaniem powyższych zasad dotyczących wartości i reguł sprawiedliwości.
-
Odpowiedzialność wymaga, by unikać zmian rewolucyjnych. Każda zmiana powinna być dobrze uzasadniona.
-
Wymóg odpowiedzialności dotyczy w pierwszym rzędzie poszczególnych osób. Każdy powinien odpowiadać za swoje czyny. Należy przeciwdziałać przenoszeniu tej odpowiedzialności na społeczeństwo, organizacje czy państwo. Odpowiedzialność struktur i organizacji zamyka się w zakresie zadań, jakie są związane z ich funkcjonowaniem.
4. Wolność
-
Postulat wolności może być urzeczywistniony jedynie z uwzględnieniem zasad o których mowa powyżej. W szczególności unikania wymuszania w sferze idei i racjonalnych działań władz.
-
Zasadą działania władz powinna być transparentność (przejrzystość). Jasne powinny być motywy podejmowanych działań, zamierzone cele i osiągnięte skutki. Racjonalizm (czyli trzymanie się faktów i wyciąganie wniosków zgodnie z regułami poprawnego myślenia) oraz transparentność pozwalają na funkcjonowanie państwa w sposób zrozumiały dla każdego obywatela. Gwałceniem zasad logiki może być trudną do zniesienia formą zniewolenia, gdyż powstające ograniczenia są niezrozumiałe i mogą być odbierane jako niesprawiedliwe.
-
Wolność osobista obywateli obejmuje prawo do podejmowania różnych inicjatyw, w tym gospodarczych. Jakiekolwiek ograniczenia w tym zakresie mogą być wprowadzane wyłącznie wskutek troski o dobro wspólne w duchu odpowiedzialności.
5. Prawo
-
Prawo stanowione ma być logiczne i zrozumiałe i jak najmniej złożone. W szczególności dotyczy to regulacji ograniczających. Dla każdego obywatela powinno jasno z zapisów prawa wynikać nie tylko co jest zabronione, ale także dlaczego.
-
Prawo ma chronić system wartości podzielanych przez większość, a nie będący w sprzeczności z artykułowanymi poglądami mniejszości. Ma przy tym zastosowanie zasada hierarchii wartości oraz zasada równej miary (o których mowa w punktach 2.2 i 2.3). Poszanowanie praw każdej mniejszości nie może być normą bezwzględnie obowiązującą, gdyż niemożliwe byłoby sformułowanie żadnej normy (zawsze może pojawić się mniejszość ją podważająca).
-
Prawo nie może wymuszać akceptacji odmiennych od wyznawanych przez poszczególnych obywateli poglądów, jeśli może to stwarzać sytuację konfliktu sumienia.
-
Nie powinno się regulować prawnie kwestii, które kształtują się na zasadzie opartego na zasadach wolności współdziałania osób.
6. Państwo
-
Niepodległe i suwerenne państwo jest wspólnym dobrem z uwagi na wolę samostanowienia zamieszkujących je obywateli. Państwo nie jest wartością absolutną. Utrata niepodległości jaka miała miejsce w naszej historii została zdiagnozowana także w tym kontekście (pisał o tym Norwid).
-
Państwo nie jest niczyją własnością. Celem władz jest zarządzanie państwem w duchu służby społeczeństwu. Wszelkie przejawy traktowania państwa jak prywatnej własności powinny być eliminowane.
-
Najważniejszym celem państwa jest stwarzanie warunków jak najpełniejszego rozwoju, jednostkowego i społecznego we wzajemnym poszanowaniu swych praw.
-
Państwo strzeże przed ograniczeniami wolności – poza ograniczeniami wynikającymi ze sprawiedliwego prawa.
-
Przyjmujemy zasadę pomocniczości, mówiącą iż państwo nie powinno ingerować w sytuacji, gdy obywatele mogą sobie sami poradzić bez takich ingerencji. Reguła ta ma charakter negatywny (ochrona obywateli przed zbędną ingerencją państwa). Reguły pozytywne (kiedy i na jakich zasadach interweniować) powinny być przedmiotem demokratycznych rozstrzygnięć, przy zachowaniu ogólnej zasady, iż interwencje powinny być jak najbliżej powstających problemów (rodzina przed samorządem, a samorząd przed państwem).
-
Struktury państwa powinny być jak tak oszczędne (w sensie: najmniej rozbudowane) jak tylko jest możliwe z uwagi na pełnione przezeń funkcje.
-
Obywatele mają prawo do pełnej informacji o podejmowanych w ich imieniu decyzjach.
-
Doceniamy rolę współpracy między państwami – z poszanowaniem suwerenności. Minimalnym wymogiem suwerenności jest możliwość określania zasad takich, o których mowa powyżej – bez względu na oczekiwania sił zewnętrznych.
7. Demokracja
-
Akceptujemy demokrację, jako próbę pogodzenia wolności, sprawiedliwości i odpowiedzialnej służby ludziom.
-
Demokracja powinna służyć jak najwierniejszemu wyrażeniu woli większości, z poszanowanie praw mniejszości – zwłaszcza tych fundamentalnych, związanych z wartościami o których mowa na początku opracowania.
-
Decyzje demokratyczne nie mogą naruszać zasad ustrojowych, na które składają się prawa obywateli oraz inne fundamentalne prawa i wartości. W szczególności nie może być jedynie decyzją większości ograniczana wolność osobista.
8. Społeczeństwo i gospodarka
-
Elementarnymi zasadami organizacji społeczeństwa powinny być sprawiedliwość i tolerancja, oparte na dobrowolnych działaniach i kształtowanej w społeczeństwie empatii.
-
Ważną rolę w kształtowaniu takich postaw ma pedagogika i kultura. Dlatego w tym zakresie mogą i powinny one być wspierane przez państwo.
-
Celem organizacji gospodarki jest wzrost efektywności przy zachowaniu zasady równości szans.
-
Doceniamy wartość prywatnej własności jako fundamentu gospodarki. Nie wyklucza to jednak funkcjonowania także własności wspólnej – w szczególności państwowej.
-
Akceptujemy potrzebę konkurencji w gospodarce. Konkurencja ta powinna odbywać się na wolnym rynku. Dlatego należy dążyć do eliminacji pozarynkowych czynników wykorzystywanych do uzyskania przewagi konkurencyjnej. W szczególności dotyczy to uprzywilejowanego dostępu do informacji oraz wykorzystywania struktur państwa dla prywatnych celów.
-
Państwo powinno dbać o optymalne warunki rozwoju jednostek, gdyż ich rozwój ma wpływ na konkurencyjność całej gospodarki.