Istotne cechy konserwatyzmu

1. Personalizm.

Zarówno społeczeństwo jak i gospodarkę należy postrzegać przez pryzmat ludzi działających we wspólnocie. Działania są godziwe, gdy są podejmowane dla dobra tych ludzi.

2. Odrzucenie doktrynerstwa.

To prosta konsekwencja faktu, że konserwatyzm w żadnym sensie nie rości sobie pretensji do bycia teorią naukową. Nie oznacza to odrzucenia czy pomniejszania roli nauki. Ale nauka dostarcza jedynie narzędzi dla podejmowania decyzji, czyniąc nasze działania racjonalnymi.

3. Pokora.

Liberałowie podkreślają – poniekąd słusznie – że ludzie są omylni. W praktyce zachowują się tak, jakby akurat ich to nie dotyczyło. Konserwatysta odwrotnie: dostrzega przede wszystkim własną omylność. To iż jesteśmy przekonani co do pewnych faktów czy opinii, nie oznacza iż z pewnością mamy rację. Dlatego każde działanie wymaga głębokiego zastanowienia i refleksji obejmującej także zasadność podejmowania tych działań. Postawa pokory dotyczy także akceptacji zmienności otaczającego nas świata. Nawet jeśli nie dostrzegamy w tym sensu, przyjmujemy z pokorą iż jakieś dobro z tych zmian może wynikać. W języku religii – który niejednokrotnie pozwala pewne kwestie przedstawić w bardziej lapidarny sposób – należałoby rzec, że odrzucamy postawę pychy, którą zaprezentowali Adam i Ewa w raju.

4. Mądrość i odwaga w działaniu.

Nie należy tego rozumieć jako jakiegoś szczególnego wymogu wobec kogokolwiek (my akceptujemy tylko ludzi mądrych i odważnych). Oznacza nadzwyczajną potrzebę poszukiwania mądrości i odwagi w działaniu. Nie bez przyczyny Jan Paweł II podkreślał: "nie lękajcie się". Mądrość potrzebna jest także dla rozeznania możliwych do zaakceptowania granic kompromisu, a odwaga – aby tych granic pod żadnym pozorem nie przekraczać. Działanie bez doktrynerstwa wymaga mądrości i odwagi właśnie. Parafrazując starą modlitwę: Panie daj mi siłę bym potrafił zmienić to co wymaga zmiany, daj mi pokorę bym umiał przyjąć to, na co nie mam wpływu i daj mi mądrość bym umiał odróżnić jedno od drugiego.

5. Odpowiedzialność.

To jest prawdziwa przyczyna ostrożności konserwatysty w działaniu. Inicjując zmiany, musimy rozważyć możliwe ich skutki i wziąć pod uwagę najgorszy z możliwych rozwój sytuacji. Dlatego najczęściej należy ograniczyć działanie do naprawienia tego co działa źle lub zaproponowania alternatywy. Rewolucyjne burzenie wszystkiego w celu budowy nowego ładu zawsze powiększa granice niepewności. Tymczasem podejście konserwatywne powoduje, że przynajmniej nie będzie gorzej. Taka postawa w połączeniu z odrzuceniem doktrynerstwa powoduje, że nie możemy szukać kryterium oceny naszych działań innego niż poprzez ich skutki ("po owocach ich poznacie").

6. Hierarchia wartości

Akceptacja personalizmu skutkuje tym, że wartości podstawowe dla poszczególnych ludzi stają się najważniejsze dla społeczeństwa. Aby móc w sensowny sposób podjąć konsekwencje tej sytuacji, musimy odrzucić tezę że przekonania są sprawą prywatną. Tolerancja polega na akceptacji sytuacji, w której w przestrzeni publicznej ścierają się różne idee. Konsekwencją tego procesu nie może być jednak wyłonienie idei dominujących. Jedynym uzasadnieniem dla podejmowania działań wbrew czyimś przekonaniom jest powszechna akceptacja tego iż dana idea kryje w sobie zło domagające się usunięcia. Kwestie, które powinny pozostać w sferze prywatnej (czyli sprawy intymne) nie mogą być przedmiotem działań podejmowanych w przestrzeni publicznej.

Jerzy Wawro, 10 stycznia 2010